Werk in uitvoering
Veiligheid gevraagd. In twee woorden is dit de ratio achter het sociaal contract dat Thomas Hobbes ooit bedacht. Alleen de even angstaanjagende als krachtdadige leider die resulteerde uit deze fictieve overeenkomst van zijn onderdanen, voorkwam een leven dat ‘eenzaam, armoedig, afstotelijk, beestachtig en kort’ zou zijn. Bijna vier eeuwen verder geven de Gele Hesjes aan dat Leviathan zijn gebit mist. Ze verwoorden een breder gedeeld wantrouwen in onze leiders en hun vermogen om onze belangrijkste problemen op te lossen: niet alleen oorlog en onderdrukking maar ook werkloosheid, inkomensonzekerheid en klimaatonrechtvaardigheid.
Deze vertrouwenscrisis voedt de verleiding van een nieuwe sterke man die zegt: ‘Geef me je angst, ik geef je veiligheid terug’. In de VS bedriegt Donald Trump de bedrogenen met beleid dat zelf weer geboetseerd lijkt uit bedrog. Zijn ultieme illusie is een stokoude: de almachtige eenling die namens het volk even orde op zaken stelt. Waarbij dat volk slechts achterover hoeft te leunen, hetgeen voor velen wel zo comfortabel is. De door de Gele Hesjes belegerde Macron op zijn beurt spreekt nu over ‘een nieuw sociaal contract’. Het toont de ambitie van een Léviathan plus charmant.
In Nederland doen we het met een premier wiens handen jeuken om kleine criminelen in elkaar te slaan. Ieder volk krijgt de GVR die het verdient. Want ondertussen schuifelt Rutte heen om wat onze veiligheid pas écht bedreigt: de klimaatcrisis en – via de vraag wie daarvoor gaat betalen – het aloude verdelingsvraagstuk waarop oom Karel ons al attendeerde in zijn Communistisch Manifest. Willen de verliezers van nu het vertrouwen herwinnen in de democratie, dan is een revolutionair klimaatbeleid geboden dat de onvermijdelijke pijn proportioneel verdeelt. Wie het meest bezit en het meest vervuilt, mag het meest betalen. En ook degenen die profiteren van globalisering en robotisering kunnen niet langer buiten schot blijven: zij zullen hun medeburgers die baan of inkomen kwijtraken, moeten compenseren.
Voor zo’n sociaal-contract-3.0 zijn sterke leiders nodig. Maar dan niet van het soort dat de democratie afschaft of uitholt met een beroep op ‘het volk’. Het zijn leiders met het gevoel voor urgentie om hun burgers te overtuigen van wat die nog lang niet allen onder ogen zien. Het zijn leiders die daarbij binnen de marges van de liberale democratie en de rechtsstaat blijven. En het zijn leiders die burgers uitnodigen om zélf in actie te komen voor de revolutie die noodzakelijk is. Leviathan zal het niet langer voor ons doen.
Zoon, ik vond de eerste alinea wat duister, maar ik ken Hobbes ook niet.
Ik heb een heel raar dubbel gevoel bij de recente klimaatdemonstraties en het soort aandacht dat media en politici daaraan besteden. Het komt mij wat al te meegaand voor,te gretig. Te hijgerig en te hyperig. Uiteindelijk is het – onweerlegbaar goede – doel van de klimaatbeweging daarmee niet gediend. Ik voorspel scheuringen en metaalmoeheid, die uiteindelijk leiden tot desinteresse. Bovendien vind ik persoonlijk de onbeschofte vrije-markt-economie het allergrootste probleem. Het lijkt erop dat onze aandacht daarvan wordt afgeleid en teveeel wordt vereenzelvigd met de vraag: wie gaat dat betalen? Wat dat betreft heb ik ondanks de aberraties grote sympathie voor de Gele Hesjes, die niet primair klimaatbewust zijn.
Hobbes was inderdaad zelden in een feestelijke stemming, vader. Voor wat de klimaatkwestie betreft: ik ben blij dat deze na jaren van desinteresse eindelijk op de agenda staat. Nu is wat mij betreft vooral de vraag tot welke actie dit leidt. Het is mijn overtuiging dat deze actie zowel het kapitalisme kan veranderen in iets beters, als dat ze het milieu kan redden.
Met duister bedoel ik: onduidelijk. Naar mijn gevoel staat de klimaatkwestie al zo lang op de agenda en worden we al zo lang en gestadig geconfronteerd met onheilspellend klimaatnieuws dat ik er helemaal murw en kriebelig van geworden ben. Het werd steeds moeilijker om daar je eigen gedachten over te hebben. Nu worden we weer opgezadeld met geregisseerde Jeanne d’Arc types. Oei, nu word ik te zwartgallig voor een oud-JAC man. Maar ik gun de klimaatbeweging juist alle wind in de rug, terwijl ik nu zeer sceptisch sta tegenover de ontwikkelingen. De tijd zal het leren, maar de eerste haarscheurtjes vertonen zich al.