De kans die deze crisis biedt

De vlag van mijn buurman hangt ondersteboven. Ik weersta de neiging om ook mijn vlag uit te steken. Maar dan met het rood boven en het blauw onder. Hij is jager, ik ben veganist. Hij steunt de actievoerende boeren. Ik vind dat ze ten onrechte hun hakken in het zand zetten nu we onze landbouw eindelijk duurzaam kunnen maken.

 

Polarisatie verdeelt het land

Voor de zoveelste keer verdeelt polarisatie het land. Of in elk geval het deel daarvan dat zich laat zien op social media en de straat. We waren het al hartgrondig en luidruchtig oneens over lockdown en vaccinatie. Over de oorlog in de Oekraïne. Over de ernst en de kosten van de klimaatcrisis. En nu roept dan de een dat het kabinet hardwerkende boeren over de kling jaagt; en de ander dat die boeren moeten ophouden dieren af te beulen en de natuur kapot te maken. Of dat hun acties over de schreef gaan en onaanvaardbaar zijn.

 

Je zou kunnen zeggen: business as usual. Politieke issues en besluiten roepen altijd uiteenlopende reacties op. Belangen lopen uiteen, of botsen zelfs frontaal. In Nederland gaan we dan polderen: iedereen krijgt een beetje, niemand krijgt het helemaal, en stukje bij beetje lossen we zo onze probleempjes op. Mark Rutte toont zich er al twaalf jaar lang een meester in. En met succes: over een paar weken is hij Nederlands langstzittende premier ooit.

 

Het punt is echter dat de problemen van deze tijd geen probleempjes meer zijn. Het gaat niet meer om cijfertjes achter de komma, maar om existentiële crises die ons voortbestaan bedreigen. Als individu, maar ook in grotere groepen, nationaal én mondiaal. Corona. Klimaat. De schaarste aan gezonde grond, lucht en water, waarvan de stikstofcrisis slechts één symptoom is.

 

Polderen volstaat niet meer

Dan volstaat polderen niet meer. Kritieke situaties vragen om radicale maatregelen, in de meest letterlijke betekenis van dat begrip ‘radicaal’. Ze dienen naar de wortels van problemen te gaan, naar hun diepste oorzaken, en dáár oplossingen voor te formuleren. En ze dienen de onvermijdelijke pijn die deze maatregelen zullen doen, eerlijk te verdelen. Dat is ook de enige manier om de onnodige polarisatie te voorkomen die ontstaat waar mensen niet zien wat eigenlijk het probleem is en wél het gevoel krijgen dat de rekening aan de verkeerden wordt gepresenteerd.

 

Het is deze polarisatie die vervolgens de aanpak van onze crises verder bemoeilijkt. In plaats van samen de schouders eronder te zetten, verketteren de meest extreme activisten en opiniemakers elkaar en staan de mensen in het midden ernaar te kijken. Of keren ze het geschreeuw de rug toe, een alleszins begrijpelijke reactie. Wat ook kan, en nog kwalijker is: massa’s mensen die zich laten meevoeren door schreeuwers zonder werkelijke oplossing, maar mét vermeende schuldige. Het kabinet. Bill Gates. Het World Economic Forum. De klimaatgekkies. De klimaatontkenners. De’ boeren.

 

Je zou ook anders kunnen kijken naar de boeren die nu wegen en winkels blokkeren, politici bedreigen en nog meer mest uitrollen dan ze al deden. Je zou hun opstand ook kunnen zien als weer een nieuwe variant van de strijd tussen stadse elite en landelijke bevolking. Van ‘anywheres’ die zich per vliegtuig over de wereld verplaatsen en zich even thuis voelen in Parijs, als in New York of Londen, Amsterdam of Berlijn. Als ze zich buiten de stad wagen, dan is het omdat ze er een tweede huis hebben. Tegenover hen staan de ‘somewheres’: de mensen die zich het niet kunnen veroorloven om de wereld of zelfs maar het land door te reizen, omdat ze gebonden zijn aan een baan of een stuk grond, of er simpelweg het geld niet voor hebben.

 

Virtuals vs. Physicals

Nadat eerder dit jaar truckers op verschillende plekken in de wereld protesteerden tegen coronamaatregelen… lijken nu boze boeren de nieuwe hoofdrolspelers in een strijd tussen ‘virtuals’ en ‘physicals’. Aan de ene kant degenen die een (vaak goedgevulde) boterham verdienen met achter of voor een schermpje zitten. Met praten en tikken. Met gelul waarin je wellicht niet kunt wonen, maar waarmee je zeker goed kan verdienen. Aan de andere kant mensen die voedsel uit de grond halen, er eventueel dieren voor doodmaken, en het van a naar b brengen. Daar waar ook de kletsende klasse uiteindelijk eten moet. Niet van een scherm maar van een bord; niet virtueel, maar fysiek.

 

Dat is het grotere verhaal achter de aandoenlijk rijmende leuzen van de actievoerende boeren. Ze hebben het gevoel te moeten opdraaien voor een probleem dat door hen lang niet altijd als een probleem wordt gezien. En ze missen de waardering, of zelfs maar de aandacht, voor de cruciale rol die ze spelen: die van fysieke ofwel werkelijke voedselveiligheid voor miljoenen mensen in en buiten Nederland. Voor hen staat het land op zijn kop. Geen wonder dat ze de vlag op zijn kop hangen. Schuimbekkende aanvallen van hele rijen columnisten op tv en radio en in kranten zullen hen niet op andere gedachten brengen. Integendeel.

 

Wat is hier fout gegaan? Eerst het cynische antwoord. Dat veronderstelt ook cynisme bij de machtigste man van Nederland. Laten we even aannemen dat dit niet Zijne Majesteit is, met zijn medeleven voor de boeren. Op 10 juni presenteerde Mark Rutte het nieuwe stikstofbeleid voor de landbouw. Hij leek toen vooral haast te maken om de verdediging daarvan zo snel mogelijk over te dragen aan zijn twee verantwoordelijke ministers. Eens te meer maakte Rutte de indruk met frisse tegenzin beleid af te kondigen dat anderen hadden afgedwongen: Kamer, rechter of Raad van State.

 

Waar is het grote plan?

Tot op de dag van vandaag begrijp ik niet wat het kabinet ervan weerhouden heeft om met een werkelijk groots plan te komen voor de aanpak van de stikstofcrisis. Een plan dat ten eerste duidelijk maakt hoe schadelijk deze crisis is. Voor de natuur die ons leven mogelijk maakt, maar ook begrenst. Voor de boeren die deze crisis mede veroorzaken, maar ook als geen ander kunnen oplossen. En voor al die andere Nederlanders, in de stad maar vooral op het platteland. Hier begint mijn eigenbelang te spreken, als inwoner van een dorp waar ik vaker mest ruik dan me lief is. De ironie is dat het verstandigste alternatief de afgelopen maand óók van boeren kwam, groene boeren welteverstaan.

 

Wie zich door de plannen van het kabinet heen ploegt, kan best stellen dat er een visie achter dat geheel zit. Voorbij het jeukende jargon van ‘reductiemaatregelen’, ‘gebiedsgerichte aanpak’ en ‘ontwikkelrichtingen’, leest zij over een ‘onontkoombare transitie naar een vitaal landelijk gebied’. Maar precies in dat ‘onontkoombare’ zit de angel. De plannen worden gepresenteerd als natuurverschijnsel, als voldongen feit, waaraan geen visionaire overtuigingskracht meer te pas hoeft te komen.

 

Het gebrek aan groots denken verraadt zich nog op een ander vlak. De rekening wordt nu alleen aan boeren gepresenteerd. Er is in de plannen sprake van ‘nadere richtinggevende doelen’ voor andere ‘sectoren’, doelen die het kabinet later dit jaar zal formuleren. De cynicus in mij zegt dan: na het verveel en heers (met dank aan beleidsstukken vol jargon) volgt verdeel en heers. Richt je in eerste instantie op degenen die getalsmatig de minste kiezers vertegenwoordigen – de boeren. Laat hen uitrazen en pak dan de rest van de consumerende, vliegende, bouwende en autorijdende bevolking aan. Grote bedrijven, en zeker nationale ‘kroonjuwelen’ als Schiphol, pak je niet aan op hun stikstofuitstoot. En nooit richt je je op al die groepen tegelijkertijd. Ze zouden eens allemaal samen in opstand komen…

 

Politiek is proportioneel pijn doen

Ik vermoed dat de realiteit prozaïscher is. Rutte en de zijnen denken waarschijnlijk dat compromissen altijd de voorkeur verdienen. Dat het democratisch is beleid een jaar lang ‘uit te rollen’ langs verschillende belanghebbenden. voor je een definitief besluit neemt. En natuurlijk weten zij dat boze boeren weliswaar een kleine minderheid van de bevolking vormen, maar wel degelijk in staat zijn om sympathie te verwerven van een meerderheid. Of in elk geval bij coalitiepartners en traditionele landbouwpartijen CDA en CU. Met daarbij nog eens de kanttekening dat de VVD-achterban niet vrolijk wordt wanneer onbeperkt ondernemen wordt begrensd. Een beperking die dit kabinetsbeleid, wat zijn eigen tekorten ook mogen zijn, wel degelijk vertegenwoordigt.

Het is dus waarschijnlijk geen cynische of opportunistische berekening geweest waardoor Rutte nu het platteland de rekening presenteert; in plaats van met een Deltaplan voor deze stikstofcrisis te komen waarin de onvermijdelijke verliezen worden geïncasseerd door de hele Nederlandse bevolking. Wel wreekt zich voor de zoveelste keer dat de beste man zo weinig opheeft met visie. Ooit zei hij dat visie als een olifant is die je het zicht belemmert, en dat wie last van (sic) visie heeft, zich bij de oogarts moet melden…

Het is altijd fijn een leider te hebben die zijn eigen standpunten relativeert en openstaat voor die van anderen. Maar zeker in crisistijd is het ook belangrijk dat we de problemen zien die zich aftekenen aan de horizon, en dat we bereid zijn ver en diep te gaan om deze problemen te voorkomen. Is het te laat om ze te voorkomen, dan moeten we in elk geval het verlies dat eruit voortvloeit eerlijk verdelen. In die zin is de kunst van de politiek ook dat je mensen proportioneel pijn doet. De sterkste schouders dragen de zwaarste lasten. En je laat niet altijd dezelfden de kosten betalen. Zeker niet als dit al de meest kwetsbaren zijn.

 

Echte leiders creëren de consensus

Het is nog niet te laat. Nog steeds kan het kabinet duidelijk maken waar de pijn van de stikstofcrisis werkelijk zit. En hoe het die pijn netjes gaat verdelen. Of, beter nog: aangeven hoe pijn op de korte termijn uiteindelijk winst kan worden. Daarvoor hoeft het niet eerst de mening van alle belanghebbenden te raadplegen. Echte leiders volgen niet de consensus…ze creëren deze. Dan zien ze later wel hoe de kiezer hen op het beleid afrekent dat het gevolg is van hun overtuigingen.

 

De stikstofcrisis zou een generale repetitie kunnen zijn voor de veel grotere crisis die in haar verlengde ligt… die van het klimaat. Ook daarop kan het kabinet met een masterplan komen dat helder aangeeft waarom de klimaatcrisis alle Nederlanders bedreigt. Welke offers ze  van alle Nederlanders vraagt, de meest verdienende en meest vervuilende voorop. En welk zoet er in het verschiet ligt voorbij dit zuur. Het komt vaker voor dat een slechte generale wordt gevolgd door een schitterende voorstelling. Laten we maar hopen dat dit ook hierbij het geval zal zijn. Dan ga ik nu eerst eens een praatje met mijn buurman maken.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

0 antwoorden

Plaats een Reactie

Meepraten?
Draag gerust bij!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *