Een kritiek op een maatschappij waarin iedereen criticus kan zijn. En we voortdurend elkaar – of onszelf – de maat nemen op grond van wat meteen zichtbaar lijkt. Een alternatief ook van radiostilte op social media, van meer constructieve journalistiek en van mensen die zeggen wat ze denken, zonder zich te veel af te vragen hoe dat overkomt. Mijn nieuwste vlog.
Je vraagt het je soms af, als je ziet hoe we deze planeet uitwonen, andere dierensoorten uitmoorden en – last but not least – ons eigen bestaan in gevaar brengen: is de mensheid suïcidaal? Geef me twee minuten om je te vertellen dat het niet zo hoeft te zijn.
“Men vergeve mij de ontdekking dat iedere moraalfilosofie tot nu toe saai is geweest en tot de slaapmiddelen behoorde – en dat ‘de deugd’ in mijn ogen door niets zozeer is geschaad als door deze saaiheid van haar pleitbezorgers.” Aldus Friedrich Nietzsche in zijn ‘Voorbij goed en kwaad’ (1886). Ik vergeef het hem. En nu maar hopen dat je wakker wordt en blijft bij m’n boek over goed en kwaad en dit vlog erover. Weinig zo spannend als de zeven hoofdzonden.
Mijn nieuwste vlog. Over de zeven hoofzonden. En wat voor goeds we uit die minder fraaie kantjes van onszelf kunnen halen. Of hoe we het grotere kwaad in de wereld ermee tegemoet kunnen treden.
Het kwaad bestaat, en ik ga erover schrijven. Het in de bek kijken om het beter te kunnen begrijpen. En dat vooral: het te bestrijden. Dit is mijn nieuwste vlog in een reeks van zeven. Meer vlogs volgen in de komende weken.
Anderhalf jaar terug begonnen we bij The School of Life aan iets waarvan ik nooit had gedacht dat het zo groot en zo goed zou worden: de Jaaropleiding. Veertig lessen over filosofen, psychologen, sociologen, schrijvers en andere kunstenaars. Ik mocht daarbij (politiek) filosofen en sociologen voor mijn rekening nemen. Denk aan Aristoteles en Hannah Arendt, Nietzsche of Marx. Inmiddels ben ik al weer aan mijn zesde groep toe, en iedere week opnieuw is het een feest voor de geest.
Op vrijdag 29 maart begint een nieuwe jaaropleiding met andere denkers: bijvoorbeeld antropologen, biologen, filmmakers, economen en hedendaagse filosofen. Die laatste twee groepen mag ik behandelen, en ik heb heel veel zin om issues te bespreken als woede & democratie, goed omgaan met het kwaad, of klimaat(rechtvaardigheid), met dank aan denkers als: Steven Pinker en Yuval Harari; Martha Nussbaum en Susan Neiman; Naomi Klein en Bruno Latour. Om er maar een paar te noemen die ons gaan inspireren om ons eigen denken te scherpen.
Bestaat er zoiets als een kunst van het veranderen? En wat kun je daarbij leren van bekende of minder bekende veranderingskunstenaars? In mijn reeks Changemakers behandel ik deze vragen, vanaf donderdag 28 maart. Met mooie levensverhalen, ideeën van klassieke en moderne filosofen, en heel veel ruimte voor de vragen en ervaringen van de cursisten zelf.
Waarom vermijden we het zo vaak om onszelf beter te leren kennen? Hoe kom je nader tot anderen door jezelf beter te snappen en hoe ga je jezelf beter begrijpen met dank aan anderen? En valt er nog wat te lachen, wanneer je in de spiegel kijkt? Dit zijn de vragen die ik op vrijdag 8 maart zal beantwoorden in de class ‘Ontwikkel je zelfkennis’. Tussen twee en half vijf bij The School of Life in Amsterdam.
In de VPRO-gids die vandaag verschijnt, spreek ik over de voor- en nadelen van ‘hokjesdenken’. Het artikel ‘Gender zonder grenzen’ van Finette Oele is een vooruitblik op de aflevering van Tegenlicht: ‘Beste reizigers’. Deze is te zien op zondag 17 februari.
De afgelopen week gebeurde er iets wat me niet vaak overkomt als ik het nieuws volg. Ik werd er vrolijk van. Goed-nieuwsbericht-nr. 1 was de demonstratie van 15.000 stakende scholieren die om fatsoenlijk en dus radicaal klimaatbeleid vragen. Het andere heuglijke nieuws kwam twee dagen eerder. Toen las ik in de NRC een interview met de voormalige PVV-parlementariër Joram van Klaveren, die zich tot de islam heeft bekeerd. Het bracht een brede glimlach op mijn gezicht. Ooit liet Van Klaveren stickers drukken met statements als: ‘de islam is een leugen’, ‘Mohammed is een boef’, en ‘de Koran is vergif’. Anno 2019 is de moslim-basher van weleer een toegewijd lid geworden van de Oemma. Van Saulus tot Paulus, maar dan bijna twee millennia later en een kraampje verder op de marktplaats der monotheïstische religies.
Nu vind ik het niet automatisch goed nieuws wanneer iemand zich tot de islam bekeert. Nogal wat wedergeboren moslims doen dat na een bestaan als (kruimel)crimineel vaak tot de jihadistische variant. Beroven ze eerst hun medemensen voor het geld, na hun bekering blazen ze andere moslims of kuffar op voor het goede doel. En dat alles onder het aanroepen van uitspraken die 1400 jaar geleden wellicht ergens op sloegen, maar die in hun huidige interpretatie vooral getuigen van weinig verbeelding en veel kwaadaardigheid.
Van Klaveren op zijn beurt heeft zich bekeerd tot de vrijzinnige en blijmoedige tak van de islam die gelukkig ook bestaat. En vertelt relaxed en relativerend over zijn bekering. Zo antwoordt hij op de vraag naar de toevallige wijze waarop hij bij een islamitische uitgever terecht kwam, of hij daar ‘de hand van God’ inziet: “Haha, nee hoor, eerder de hand van Google.” Over zijn verdere ontwikkeling als gelovige: “Ik heb een werkje gekocht, het heet ‘Ik leer de Koran’ en het is eigenlijk voor kinderen tot 10 jaar, een leuk roze boekje.” Dan serieuzer, over zijn minder vrijzinnige geloofsgenoten: “Het is belangrijk om duidelijk te maken dat extremisten dwalen. Steeds opnieuw. Dat is lastig. Mensen willen hapklare antwoorden. Of hebben hun oordeel al klaar.”
Wilders’ voormalige metgezel blijkt een intelligent mens te zijn, die met empathie de wereld bekijkt en ook niet te beroerd is om de hand in eigen boezem te steken. “Ik heb bijgedragen aan het in stand houden en voeden van een slecht beeld van de islam, maar je kunt je niet voorstellen hoe die vooroordelen doorwerken, tot je er zelf mee te maken krijgt.” Nu is het wel vaker makkelijk om met ‘de kennis van nu’ pas achteraf kritisch te zijn, zodat je als het ware twee keer ‘gelijk’ hebt. De eerste keer toen je dwaalde zonder te weten dat je dwaalde, en de tweede keer wanneer je dan kan aangeven dat je nu het wel begrepen hebt, zonder kritisch te zijn op je huidige inzichten en nieuwe omgeving. Van Klaveren toont zich verstandiger dan dat: “Als een aanslagpleger zichzelf moslim noemt en de legitimatie zoekt in de islam, dan kún je niet zeggen dat het er niets mee te maken heeft.”
En toen moest ik ineens denken aan een ander bekeringsverhaal, dat ik niet lang geleden las. Het was een omgekeerde bekering- weg van de islam – maar er is een interessante en belangrijke overeenkomst met Van Klaverens coming out. Jason Walters was samen met zijn broer Jermaine in 2004 een van de leden van het Hofstadnetwerk dat toen werd opgerold. Hun doel: aanslagen plegen in Nederland, net nadat Theo van Gogh door hun medestrijder Mohammed Bouyeri was vermoord. Toen Walters op de Terroristen Afdeling (TA) in Vught terechtkwam, had hij alle tijd om te lezen. Hij begon met islamitische literatuur die zijn fundamentalisme alleen maar versterkte. Maar toen hij ook niet-islamitische natuur- en geesteswetenschappen ging bestuderen, trad de twijfel in. Het was Plato’s Staat die hem definitief van zijn geloof deed vallen. “Ik heb het boek wel zeven of acht keer gelezen. Het bevrijdde mij van de angst zelf na te denken. Ik ontdekte de filosofie. Dat was liefde op het eerste gezicht.” Waar Van Klaveren de rijkdom van de islam ontdekte terwijl hij eigenlijk moslimbronnen aan het bestuderen was om een anti-islamboek te schrijven, kon Walters de islam loslaten toen hij voorbij de moslimliteratuur andere werken ging bestuderen. Beiden stelden ze zich niet alleen open voor bronnen die ze daarvóór hadden genegeerd, maar toonden ze ook de moed om van hun eerder zo gekoesterde inzichten af te stappen.
Inmiddels is Jason Walters op vrije voeten en expert in zowel radicalisering als de-radicalisering, de ultieme ervaringsdeskundige zogezegd. Dat is niet louter goed nieuws, het betekent ook dat hij constant over zijn schouder moet kijken en altijd met één oog open slaapt. Niemand wordt immers meer gehaat dan de voormalige gelovige die zijn gemeenschap verlaten heeft. Hij wordt nu AIVD-agent genoemd, en islamofoob, een stigma dat ook Van Klaveren lang droeg. Het is de ultieme ironie dat beiden zich nu bevinden in het kruisvuur van moslim- en anti-moslimextremisten: de moslim-basher die de islam omhelsde, en de jihadist die de islam vaarwelzei. Welkom in het redelijke midden, waar het hoofd koel is en het hart warm, zou ik zeggen…