Een (niet zo) achterlijke religie

‘De islam een achterlijke religie’? Dit was me altijd al te kort door de bocht, hoezeer moslimfundamentalisten het soms ook lijken te willen bewijzen. Maar sinds ik de voorbije vijf jaar bij The School of Life college geef over grote moslimdenkers, weet ik écht beter. Duizend jaar geleden was het geestelijke klimaat in Europa duister. Tegelijkertijd bloeide ten zuiden en oosten van ons een islamitische renaissance. Denkers als Al-Farabi, Al-Ghazali en Averroes ontwikkelden niet alleen interessante ideeën over (hun) religie, maar ook over vrijwel al het andere dat ons leven de moeite waard, of juist wat moeilijker maakt. Seks, politiek en filosofie bijvoorbeeld.

Seks, politiek & filosofie

Al-Farabi droomde in de tiende eeuw al van een multi-etnisch, multicultureel en multireligieus rijk, zo stellen hedendaagse kenners van zijn werk. Al-Ghazali stond ruim een eeuw later open voor een twijfelende, spirituele en zelfkritische houding. Waarbij het niet genoeg was om simpelweg de shariawetten te volgen. En weer een eeuw verder was het Averroes die de rigiditeit van de gevestigde islam uitdaagde met een betoog voor rationaliteit en tolerantie. En passant bestudeerden zij Aristoteles, van wie het werk in het Westen verloren was gegaan, en zorgden zij er zo voor dat eerst christelijke en later humanistische denkers ‘De Eerste Filosoof’ opnieuw leerden kennen.

Voorspel en valstrikken

Laten we deze islamitische filosofen niet aaibaarder maken dan ze waren, en blijven zien binnen de beperkingen van hun tijd, plaats en geloof. Zo schreef Al-Ghazali: “Vrouwen zijn de valstrikken van de duivel. Als deze lust er niet zou zijn, zouden vrouwen geen macht over mannen hebben.” Diezelfde Al-Ghazali overigens drukte mannen op het hart om de nodige aandacht aan voorspel te besteden wanneer zij seks hadden met hun vrouw.

Het zijn net mensen

Wat ik maar zeggen wil: wie wil nadenken over leven en dood, hart en hoofd, mens en natuur, kan vele bronnen vinden om zich aan te laven: binnen en buiten de westerse filosofie. En wie van ons moslim is, kan zonder moeite akelige opvattingen in zijn religie vinden. Maar ook buitengewoon intelligente, open en tolerante ideeën. Soms bij een en dezelfde denker nog wel. Het zijn net mensen, die islamitische filosofen.