Open up… (een bekentenis en een belofte)

Stel je voor: iemand scheldt je uit of geeft je een klap. Voor de meesten van ons is de eerste reflex om terug te schelden of te slaan. We reageren vaak met negativiteit op wat we als negativiteit ervaren. Ikzelf vorm daarop geen uitzondering, integendeel. Hoe vaak ik me niet gekwetst heb gevoeld en heb geprobeerd te kwetsen, hoe vaak ik niet woedend ben geworden en vanuit woede heb gereageerd. En zelden bracht het me verder. Meestal bleven er minstens twee partijen gewond achter en losten we ons probleem niet op.

Het kwaad in Jaap van Dissel

Ook de voorbije maanden heb ik me niet onbetuigd gelaten als het erom ging ‘kwaad’ met ‘kwaad’ te beantwoorden. Schrijvend over de coronacrisis heb ik kwaadaardigheid gelokaliseerd in – of all people – Jaap van Dissel en Eric Wiebes, vanuit mijn oprechte zorg over een anderhalvemetersamenleving die misschien op korte termijn nodig is maar ons op lange termijn van onze vrijheid en intimiteit berooft. In het debat over racisme heb ik stelling genomen tegen antiracisten die in mijn ogen verdelen in plaats van te verbinden; maar door de stevige wijze waarop ik stelling nam, heb ik niet alleen troost en inzicht geboden aan sommigen; maar ook anderen gekwetst en van me vervreemd; en heb ik zo al met al bijgedragen aan de verdeeldheid onder ons allen samen.

Pick your fights

Deze tijd – met zijn wirwar van met elkaar verbonden crises – vraagt om eenheid en verbinding. Dat is de enige manier waarop we corona, economische depressie, politieke explosiviteit en de klimaatcrisis tegemoet kunnen treden met enige kans op succes. Ofwel we werken en vechten samen, ofwel we gaan samen ten onder. Natuurlijk betekent dit niet dat we het overal over eens moeten raken of dat we volmaakte mensen zijn of zullen worden. Het betekent wel: pick your fights. In mijn ogen is dat dus vaststellen wat voor ons overleven en voor ons met liefde leven cruciaal is, en wat in dat licht triviaal is.

Kwaad én goed herkennen

Ik ga voor een economie van het genoeg – genoeg voor degenen die nu te weinig hebben en genoeg voor de natuur. Ik ga voor een democratie die liberaal is zonder elitair te zijn, en die naar massaal draagvlak zoekt uit principe maar ook omdat dit de enige manier is om de crises op te lossen die ons bedreigen. Ik ga voor de samenwerking van mensen die gerust mogen verschillen qua kleur, religie, sekse en seksuele of politieke voorkeur. En, dat is mijn filosofische basis: ik ga voor het goede zonder het kwade te ontkennen – in mezelf en in anderen. De kunst is – dit vormt ook de grondgedachte van mijn laatste boek, ‘De Wereld Omgekeerd’ – om in alles wat je ‘kwaad’ kunt noemen omdat het afdoet aan welzijn, het ‘goede’ te herkennen: de maar al te menselijke en begrijpelijke motivatie. En vervolgens is de hogere kunst, de kunst van het doen, om deze ‘goede’ behoefte achter het ‘slechte’ gedrag een betere uitweg te gunnen.

Vragen, antwoorden, oplossingen vooral

Dit betekent voor mij bijvoorbeeld dat ik in mijn eigen woede iets onderscheid wat je rechtvaardigheidsgevoel kunt noemen. En dat ik vervolgens onrecht probeer recht te zetten met kalmte, voorbij de kwaadheid die me tot actie aanzette. Het betekent dat ik zie hoe hebzucht en vraatzucht onze samenleving domineren, de natuur kapotmaken en de mensen tegen elkaar uitspelen; het betekent ook dat ik het overlevingsinstinct zie dat erachter schuilt, de gerechtvaardigde behoefte aan genot ook, en dat ik op deze verlangens betere antwoorden probeer te vinden dan overconsumptie en onderwaardering van wat werkelijk belangrijk is. Het betekent bovendien dat ik afzie van mijn eigen geneigdheid om aan te vallen als ik me aangevallen voel. Of beter gezegd: dat ik – als het echt nodig is – aanval met andere en betere wapens. Niet met belediging of onnodige krenking, niet met arrogantie of afzeiken, maar met vragen en antwoorden, oplossingen vooral. Dit is wat Gandhi, Mandela en Martin Luther King ons hebben meegegeven met hun denken maar vooral met hun leven: dat het kwaad bestaat en dat je het hebt te bestrijden, maar dat je daarbij wel het kwaad in jezelf van je af dient te schudden en dat je het goede in de ander blijft trachten te vinden. Ik zal dit in mijn eigen Madurodam ook proberen te doen: in mijn colleges en in mijn talks, op mijn site en op mijn socials. Daar sta ik voor, daar mag je me aan houden.

Photo by Lina Trochez on Unsplash