Wie gaat deze crisis betalen?

Je zou het bijna niet meer durven. Oplossingen voorstellen die een einde maken aan het business as usual. Een economie van het genoeg, na de hebberigheid van het steeds meer. Genoegen nemen met minder, in plaats van nieuwe schulden aan te gaan en deze door te schuiven naar onze kinderen en kleinkinderen. Multinationals en miljonairs nu laten betalen, en niet zoals bij de vorige crisis de schade – die toen door bankiers en speculanten was aangericht – op de belastingbetalers verhalen. Radicale oplossingen die neoliberale logica uitdagen, als reactie op een crisis die ons leven op zijn kop heeft gezet: dat mag blijkbaar niet.

Unless you are the lunch

Of denken we ons deze crisis uit te lachen, met ‘gratis geld’ van de overheid? Geld dat uiteindelijk door ons samen dient te worden opgehoest, en waarbij de machtigsten en rijksten meestal buiten schot weten te blijven.  Met als gevolg dat de zwakste schouders toch gezamenlijk weer de zwaarste lasten dragen. Op één punt had Milton Friedman, godfather van het neoliberalisme, gelijk: ‘There is no such thing as a free lunch’. Waaraan je kunt toevoegen: unless you are the lunch…

Een blik op de horizon

Ergens snap ik het punt wel van degenen die ons vragen nu eerst en vooral braaf binnen te blijven, anderhalve meter in acht te nemen en vooral niet te veel voorbij deze lockdown te denken. De urgente gevaren voor onze gezondheid die uitgaan van ‘het virus’ vragen de nodige aandacht. En dan oogt het al snel ongepast om je blik op de horizon te richten en te waarschuwen voor wat daar wacht. Maar wat nu als juist de zorg om wat er nu door het virus – en onze reactie daarop – wordt aangericht je overtuigt van de noodzaak om het echt anders te gaan aanpakken?

Gisteren kwam het Internationaal Monetair Fonds met een alarmerende update over de verwoesting die de coronacrisis aanricht in de wereldeconomie. Die komt met deze pandemie terecht in de zwaarste crisis sinds de jaren dertig, zo stelt het IMF. En de klap komt vooral hard aan in armere landen, waar overheden en centrale banken niet de hulp kunnen geven die ze bij ons bieden, en mensen en bedrijven zelf meestal ook niet zoveel vlees op de botten hebben. Vijf dagen eerder publiceerde Oxfam een rapport. De hulporganisatie maakt duidelijk dat vooral de twee miljard mensen die in arme landen in de informele economie werken, zwaar te lijden hebben onder lockdowns, en voor hen is er geen betaald ziekteverlof of WW-uitkering. Ook worden mensen er geraakt door het wegvallen van opdrachten uit het Westen. ‘Meer dan een miljoen Bengaalse kledingarbeiders, van wie 80 procent vrouw, zijn al onbetaald naar huis gestuurd of zijn hun baan kwijtgeraakt nadat bestellingen door westerse kledingmerken geannuleerd of opgeschort zijn.’ Michiel Servaes, algemeen directeur  van Oxfam Novib: ‘Deze crisis treft iedereen, maar raakt vooral mensen in armere landen onevenredig hard. (…) Voor honderden miljoenen mensen dreigt (…) een terugval in armoede. Zelfs als het virus hen niet treft, zal de ellende enorm zijn.’

Geen ver-van-ons-bed-show

Maar het is niet alleen een ‘ver-van-ons-bed-show’ waarbij we een beroep doen op je compassie of solidariteit. De lockdown – en zeker een verlenging daarvan voor onbepaalde tijd – dreigt ook onze eigen economie naar de kelder te helpen. Er is niks mis met genoegen nemen met iets minder dan we tot nog toe hadden, de meesten van ons hebben het dan nog steeds heel goed. En misschien wel beter, dankzij een hervonden herwaardering van wat werkelijk wezenlijk is. Iets heel anders is de ellende die ook ‘bij ons’ dreigt te ontstaan onder vooral laagbetaalde arbeiders, kleine zelfstandigen en de werklozen die zij zullen worden naast de werklozen die er al waren. Eén gerechtvaardigde vraag is die naar de noodzaak en redelijkheid van een lockdown voor de lange termijn en een zg. anderhalve-metereconomie: die vraag heb ik in mijn vorige blog opgeroepen.

Hier gaat het mij om een andere vraag: namelijk wie er gaat betalen voor deze crisis, zowel in de arme landen als in ons rijke westen. Het basisprincipe lijkt mij dat van de rechtvaardigheid. Aristoteles omschreef deze ooit als het juiste midden tussen onrecht plegen en onrecht lijden: ‘het eerste betekent (…) dat men te veel heeft, het tweede dat men te weinig heeft.’ Hanteren we dit principe in de huidige crisis, dan kunnen we vaststellen dat er een elite van miljonairs en multinationale ondernemingen is, die financieel gezien het minst van deze crisis te vrezen heeft, en het meest kan bijdragen aan haar oplossingen. Zowel VN, IMF als Oxfam bepleiten een omvangrijk steunpakket, waarbij vooral de armen uit de brand worden geholpen.

Oxfam presenteert een ‘Economic Rescue Plan For All’ à 2,5 biljoen dollar, te financieren met ‘emergency solidarity taxes’: “Mobilize as much revenue as possible by taxing on extraordinary profits, the wealthiest individuals, speculative financial products and activities that have a negative impact on the environment.” Een dergelijke progressieve en milieuvriendelijke belasting is op zich al een grensoverschrijdend idee in een wereld waar neoliberalisme sinds decennia de toon aangeeft. Om effectief te zijn, zal ze ook letterlijk grensoverschrijdend dienen te worden: als alleen enkele landen – de braafste jongetjes en meisjes van de klas – haar toepassen, verhuizen miljonairs en multinationals hun winsten en vermogens naar andere landen waar het belastingregime gunstiger is voor hen. Hier ligt een mooie taak voor VN, EU en WTO, voorbij de papieren of digitale steunbetuigingen en het van de autocue opgelezen medeleven.

Een Sane New Deal

Het heeft er alle schijn van het spook van corona en Covid-19 meer schade gaat aanrichten dan de kredietcrisis van 2008 en de grote depressie van de jaren dertig. Als dat zo is, dan is het ook tijd voor een plan-met-een-prijskaartje dat de banken-bail-out en Roosevelt’s New Deal ver in de schaduw stelt. De prijs van zo’n Sane New Deal, met zijn doel van een gezonde economie, dient vooral door degenen te worden betaald die tot nu toe de meeste rijkdommen hebben vergaard. Dat is een zaak van koel en logisch denken. Het is ook een zaak van rechtvaardigheid.